Superfoods is de marketingnaam voor voedingsmiddelen waarvan verondersteld wordt dat ze bepaalde gunstige effecten op de gezondheid hebben. Van sommige superfoods wordt zelfs geclaimd dat ze een positief effect op bepaalde ziektes hebben. De meeste superfoods bevatten een ongewoon hoge hoeveelheid antioxidanten, vitamines of andere voedingsstoffen.

Welke superfoods zijn er?

Veel voedingsmiddelen die we als gezond beschouwen, bevatten inderdaad stoffen die ons lichaam nodig heeft om gezond te blijven of te herstellen na een ziekte. Het eten van groentes, citrusvruchten, vette vis, noten, zaden en granen wordt over het algemeen, en terecht, als gezond beschouwd. Toch worden al deze voedingsmiddelen geen superfood genoemd. Er zijn geen regels wanneer een product wel of geen superfood wordt genoemd. In onze beschrijving beperken we ons daarom tot die voedingsmiddelen die vaak superfood worden genoemd en waarvan veel bekend is over de inhoudsstoffen, het mogelijke gebruik en uiteraard de risico’s en bijwerkingen.

Antioxidanten en de ORAC methode

Veel voedingsmiddelen uit onderstaande opsomming worden superfoods genoemd vanwege een hoog gehalte aan antioxidanten. Om de antioxidant capaciteit uit te drukken en onderling te vergelijken, wordt vaak de Oxygen Radical Absorbance Capacity (ORAC) methode gebruikt. Deze methode, die is ontwikkeld door het Amerikaanse ministerie van Landbouw en waarbij in reageerbuismodellen de capaciteit om zuurstofradicalen te neutraliseren wordt gemeten, is in 2012 teruggetrokken vanwege onvoldoende bewijs voor de vrije-radicalen theorie in levende weefsels. Toch verschijnen in publicaties nog regelmatig de ORAC waardes van allerlei voedingsmiddelen. Deze zijn ook nog eens regelmatig vertekend, omdat de score sterk afhangt van de geteste hoeveelheden en toedieningsvormen.

Bekijk onze superfoods hieronder:

Açaí bessen

Wat is dit? Açaí is een kleine, donkerblauwe tot paarse bes die groeit in het Amazoneregenwoud in Brazilië, Peru en Suriname aan de Açaí-palm. In Nederland wordt over het algemeen het sap van de vrucht, al dan niet in combinatie met andere vruchten, gedronken.

 

Wat zit er in? Açaí bessen staan bekend vanwege hun hoge gehalte aan antioxidanten, met name anthocyanen. Anthocyanen zijn de roodpaarse kleurstoffen die behoren tot de flavonoïden en die ook kleur geven aan rode kool en rode wijn. Daarnaast worden andere inhoudsstoffen als vitamines en aminozuren aangetroffen, maar niet in opvallend hoge concentraties.

 

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Antioxidanten beschermen lichaamscellen tegen de schadelijke reacties met vrije radicalen. Andere bekende antioxidanten zijn de vitamines C en E, en selenium. Het effect van hoge doseringen antioxidanten op de gezondheid is onduidelijk. Açaí bessen zijn in programma’s van Oprah Winfrey aangeprezen als effectieve gewichtsverlagers. In een klein onderzoek bij mensen met ernstig overgewicht werd een klein positief effect gezien van açaí bessen op het bloedsuiker- en cholesterolgehalte, maar het effect op het gewicht is niet onderzocht. Daarnaast zijn er een groot aantal gezondheidsclaims onwaar en misleidend, waaronder het genezen van diabetes, libidoverhoging en het vergroten van de penis.

Welke risico’s zijn er? Er is nog onvoldoende bekend over de risico’s van açaí bessen. Gebruik tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding wordt daarom afgeraden. Het drinken van vers sap van açaí bessen kan soms leiden tot een infectieziekte. In Nederland zijn echter geen voedingsmiddelen en voedingssupplementen beschikbaar die gebruik maken van dit verse sap.

Goji bessen

Wat is dit? Goji bessen, die ook wel wolfsbessen worden genoemd, zijn afkomstig van de struik boksdoorn die van oorsprong voorkomt in Azië en die verwant is aan tomaten en aardappelen. De bessen worden tegenwoordig voornamelijk commercieel geteeld op plantages aan de Gele rivier in China.

Wat zit er in? De belangrijkste inhoudsstoffen van Goji bessen die een gezondheidsbevorderende werking zouden hebben zijn polysacchariden.

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Van de polysacchariden in Goji bessen wordt onderzocht of ze een werking hebben als antioxidant, beïnvloeder van het immuunsysteem, anti-kanker, beschermer van zenuwen, bescherming tegen straling, anti-diabetes, bescherming van de lever, anti-osteoporose en tegen moeheid. Vrijwel alle onderzoeken zijn tot nu toe gedaan in reageerbuistests en proefdieren. Van Goji bessen wordt geclaimd dat ze anti-verouderd werken. Er is echter nog onvoldoende bewijs dat antioxidanten het verouderingsproces in de cellen kunnen tegengaan. Daarnaast wordt het gebruik aangeraden bij onder andere diabetes, hoge bloeddruk, koorts, malaria, kanker, problemen met de bloedsomloop, impotentie, duizeligheid en oorsuizen. Voor geen van deze ziektebeelden is bewijs geleverd dat Goji bessen een gunstig effect hebben.

 

Welke risico’s zijn er? Goji bessen bevatten betaïne dat een miskraam kan veroorzaken. Gebruik tijdens de zwangerschap wordt daarom afgeraden. Het gebruik van Goji bessen wordt ook afgeraden aan mensen die bloedverdunners gebruiken van het type cumarines, zoals acenocoumarol en fenprocoumon, omdat ze het effect kunnen versterken.

Chiazaad

Wat is dit? Chia is een plant die al eeuwen wordt gebruikt in Mexico en Guatemala. Tegenwoordig worden de grootste hoeveelheden in Australië verbouwd. De 1 tot 2 millimeter grote bruine of grijszwarte zaadjes van de plant worden gebruikt als voedingsmiddel. Het zaad van de plant kan in zijn geheel rauw worden gegeten. Kiemen van chia worden op eenzelfde manier gebruikt als kiemen van alfalfa. Daarnaast wordt gemalen zaad gebruikt in bakproducten.

 

Wat zit er in? Het belangrijkste bestanddeel van chiazaad is de olie die rijk is aan omega-3-vetzuren. Daarnaast zijn de zaden rijk aan voedingsvezels, calcium, fosfor en mangaan. Deze laatste mineralen zitten echter in vergelijkbare hoeveelheden ook in sesamzaad en lijnzaad.

 

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Het gebruik van chiazaad wordt meestal aangeraden ter vermindering van het risico op hart- en vaatziekten, voor de behandeling van diabetes, hoge bloeddruk en overgewicht. In enkele wetenschappelijke studies zijn gunstige resultaten gevonden van het gebruik van chiazaad of chiazaadolie op enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. De claim dat chiazaad ook het risico op kanker zou verkleinen is niet bewezen. In onderzoek is vastgesteld dat hoge doseringen alfalinoleenzuur, ook één van de omega-3-vetzuren uit chiazaad, de kans op prostaatkanker licht zou verhogen.

 

Welke risico’s zijn er? Chiazaad heeft een bloedverdunnende werking. Wanneer u bloedverdunnende medicijnen gebruikt wordt de consumptie van chiazaad afgeraden.

Hennepzaad

Wat is dit? Hennepzaad wordt gewonnen uit planten van de Cannabis familie. De plant waarvan het zaad kan worden gegeten is overigens een andere variëteit dan de plant waarvan de bloemtoppen als ‘wiet’ worden gebruikt voor recreatieve en medicinale toepassingen.

Wat zit er in? De olie in hennepzaad bevat als belangrijkste bestanddelen 20 procent alfa-linoleenzuur, een omega-3-vetzuur, en 60 procent linolzuur, een omega-6-vetzuur. Daarnaast is hennepzaad rijk aan eiwit. Het bevat alle 20 aminozuren, inclusief de 9 aminozuren die ons lichaam niet zelf kan aanmaken. In hennepzaden bestemd voor consumptie zitten minimale hoeveelheden van de stoffen THC en CBD die belangrijk zijn wanneer cannabis als geneesmiddel wordt gebruikt. Met name van THC worden mensen high. Overigens wordt THC pas gevormd bij verhitting, dus enkel bij roken, bakken en het maken van thee van de cannabisbloemen.

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Er is veel onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van omega-3 en omega-6-vetzuren. Bewezen is dat voldoende inname ervan in de juiste verhouding het risico op hart- en vaatziekten vermindert en het cholesterolgehalte verlaagt. Aangenomen mag worden dat hennepzaad hieraan ook bijdraagt. Van hennepzaad worden daarnaast nog andere gezondheidsvoordelen geclaimd, zoals werking tegen eczeem, huidveroudering, premenstrueel syndroom en reumatische aandoeningen. In diverse onderzoeken zijn gunstige effecten aangetoond van met name omega-3-vetzuren bij deze aandoeningen. In de meeste studies is echter onderzoek gedaan met de dierlijke omega-3-vetzuren EPA en DHA. Of dezelfde gunstige effecten ook worden gezien bij alfa-linoleenzuur (ALA) is niet goed onderzocht.

Welke risico’s zijn er? Nadelige effecten van hennepzaad zijn niet bekend. Er zijn gevallen bekend van positieve drugstesten na gebruik van hennepzaad. Mogelijk is in deze gevallen hennepzaad van andere variëteiten van de plant gebruikt.

Rauwe cacao

Wat is dit? Geoogste cacaobonen ondergaan na het oogsten eerst een natuurlijke fermentatie. Vervolgens worden de bonen geroosterd. Daarna worden de bonen gebroken en ontdaan van de dop. De overblijvende kern wordt gemalen, waardoor cacaomassa ontstaat. Deze massa kan weer worden gescheiden in cacaoboter en cacaopoeder. Om chocolade te maken wordt cacaomassa en cacaoboter samen met melk, suiker en eventuele smaakstoffen gemengd, verwarmd en vervolgens weer afgekoeld. De rauwe cacao die men schaart onder de superfoods is het cacaopoeder dat naast cacaoboter overblijft na het scheiden van de cacaomassa.

Wat zit er in? Belangrijke inhoudsstoffen van rauwe cacao zijn theobromine, coffeïne, tryptofaan, fenylethylamine en vrij hoge concentraties flavonoïde-antioxidanten zoals anthocyanen en epicathechin. Pure en melkchocolade bevat deze stoffen in een lagere concentratie ook.

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Coffeïne en theobromine hebben een stimulerende werking. De concentratie aan deze stoffen in rauwe cacao en chocolade is echter dermate laag dat een gemiddeld mens vele tientallen kilo's pure chocolade zou moeten eten om ook maar het geringste effect te ervaren. In de Zutphen Ouderen Studie is onderzoek gedaan naar het effect van cacao op de gezondheid. Uit deze studie is gebleken dat chocolade een gunstig effect heeft op de bloeddruk, de bloedvaten en hart- en vaten dankzij de antioxidanten (flavonoïden) in cacao. Hiervoor is nodig dat men per dag 4 gram cacao binnenkrijgt. Dit zit in 10 gram pure of 13 gram melkchocolade. Vanwege de aanwezigheid van tryptofaan en fenylelthylamine wordt van cacao en chocolade geclaimd dat het een geluks- of verliefdheidsgevoel zou geven en als afrodisiacum zou werken. Bewijs hiervoor is echter niet geleverd.

Welke risico’s zijn er? Bij gebruik van normale hoeveelheden cacao of chocolade zijn er geen bijwerkingen te verwachten. Bij sommige mensen kan het gebruik een migraineaanval uitlokken. Bij gebruik van cacao in de vorm van chocolade kunnen de gunstige effecten van chocolade deels teniet worden gedaan door de suikers, verzadigde vetten en toevoegingen die in chocolade zitten.

Groene thee

Wat is het? Het verschil tussen groene thee en zwarte thee zit in de fermentatie (vergisting) van de theebladeren. Groene thee is minimaal gefermenteerd, terwijl zwarte thee een langduriger fermentatie heeft ondergaan. Groene thee wordt van oorsprong gedronken in China, Afghanistan, Japan en Pakistan. Pas relatief recent is groene thee bij ons populair geworden.

Wat zit er in? Groene thee bevat onder andere polyfenolen, sinecatechines en coffeïne. Coffeïne heeft een gunstig effect op de alertheid. Polyfenolen werken ontstekingsremmend en als antioxidant. Sinecatechines zijn onder andere werkzaam tegen het HPV-virus.

Welke gezondheidseffecten worden geclaimd? Aan groene thee worden vele heilzame effecten toegedicht, maar vele zijn wetenschappelijk niet goed onderbouwd. De effecten die het best zijn bewezen zijn de werkzaamheid tegen genitale wratten veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV) en het bevorderende effect op mentale alertheid. Daarnaast komen uit diverse onderzoeken aanwijzingen van mogelijke risicovermindering van kanker in blaas, slokdarm, eierstokken en alvleesklier, vermindering van de afzet van vetachtige stoffen in de bloedvaten en LDL- cholesterol daling, verlaging van de bloeddruk, een verminderde kans op hart- en herseninfarcten, vermindering van de groei van abnormale cellen in de baarmoederhals na infectie door het humaan papillomavirus en een mogelijk verminderde kans op Alzheimer dementie.

Welke risico’s zijn er? Groene thee vermindert de werking van het antikankermiddel bortezomib. Een wisselwerking met vele andere geneesmiddelen is mogelijk, maar de combinatie wordt niet afgeraden. Het drinken van meer dan vijf koppen groene thee per dag wordt afgeraden vanwege de nadelige effecten van te veel coffeïne, zoals hartkloppingen, angst, slapeloosheid en maagdarmklachten.